Święto flagi

 

„I nigdy nie będziesz biała,

i nigdy nie będziesz czerwona,

zostaniesz biało-czerwona

jak wielka zorza szalona,

czerwona jak puchar wina,

biała jak śnieżna lawina,

najukochańsza, najmilsza,

biało-czerwona”.

Konstanty Ildefons Gałczyński „Pieśń o fladze” napisał w roku 1944 w obozie Altengrabow, w najtrudniejszym dla Polaków okresie, gdy symbole narodowe miały charakter relikwii. Powstanie Warszawskie, bitwa pod Monte Cassino, walka o niepodległość... Nawet najmniejszy znaczek na kurtce w kolorach bieli i czerwieni otaczany był czcią. W czasach PRL-u, w Poznaniu w roku 1956, w Gdańsku, Gdyni i Elblągu w roku 1970, czy 10 lat później, gdy rodziła się Solidarność, flaga narodowa była symbolem wolności, niepodległości i niezależności od władzy. Nieprzypadkowo biel i czerwień pojawiły się na znaczku „Solidarności”. 

Długo obowiązywały przepisy ograniczające używanie symboli narodowych. Dziś jest inaczej – od 10 kwietnia 2004r. obowiązuje ustawa, która pozwala na eksponowanie flagi narodowej codziennie i w dowolnym miejscu, nawet na prywatnym balkonie. Warunkiem jest tylko otoczenie jej należną czcią. Biało-czerwone flagi powiewają nad dachami urzędów państwowych i samorządowych, przy wejściach do przedsiębiorstw i na prywatnych posesjach. Są nieodłącznym atrybutem kibiców, zabierane są na wycieczki zagraniczne i pielgrzymki. Ale czy wiemy, od kiedy Polacy jednoczą się pod biało-czerwoną i co te barwy oznaczają?

Kolor biały – to kolor orła, będącego godłem Polski. To również kolor Pogoni, rycerza galopującego na koniu, będącego godłem Litwy. Oba te godła prezentowane były na czerwonych tłach tarczy herbowej. Stąd biały kolor, będąc ważniejszym jest na fladze u góry, ponad kolorem tła – czerwienią. Takie oto polskie barwy narodowe z ich symboliką Sejm Królestwa Polskiego uchwalił 7 lutego 1831 r., a więc w czasach, gdy Polski nie było na europejskiej mapie, a jej najdzielniejsi synowie walczyli w powstaniu listopadowym o niepodległość ojczyzny. Specjalna ustawa określająca barwy narodowe jako sprawę nadrzędną otrzymała takie brzmienie:

„Izba senatorska i poselska po wysłuchaniu Komisyi Sejmowych zważywszy potrzebę nadania jednostajnej odznaki, pod którą winni łączyć się wszyscy Polacy, postanowiły i stanowią: Kokardę narodową stanowić będą kolory herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, to jest kolor biały z czerwonym.”

Ale biel z czerwienią zaistniały już 3 maja 1792r., gdy w rocznicę Konstytucji 3 Maja polskie patriotki czerwone suknie przepasały białymi szarfami. 

Podczas powstania listopadowego polskie wojsko wystąpiło już z biało-czerwonymi wojskowymi kokardami. Mówiono wtedy, że biel symbolizuje „dobro i czystość narodu polskiego”, a czerwień „dostojność i majestat władców Polski”. W heraldyce biel jest oznaką czystości, uczciwości, lojalności, pokory i szlachetności. Czerwień oznacza dzielność, żarliwość i poświęcenie. 

A zatem obok genezy barw Polski, czyli białego orła i Pogoni oraz czerwonych tarcz herbowych Polski i Litwy powinniśmy znać ich symbolikę jako najpiękniejsze cechy, które powinny przyświecać życiu każdego Polaka.

Biel i czerwień w różnej konfiguracji towarzyszyły polskim wojskom od przełomu XIII i XIV wieku, gdy na czerwonym sztandarze malowano białego orła. Jednak oficjalnie jako symbol państwowy uznane zostały dopiero w roku 1919. 

Barwy Elbląga także przejęte zostały z herbu. Wprawdzie na pierwszej pieczęci, którą mieszczanie stemplowali ważne dokumenty, widniała koga ze sterem rufowym i żeglarzem na pokładzie, ale nie można powiedzieć, że był to herb miasta. Prawie identyczną kogę na swych pieczęciach mieli wówczas mieszkańcy wielu portowych grodów. Herb na pieczęci pojawił się w roku 1328 lub 1367. Była to sekretna pieczęć miasta Elbląga. Na podzielonej na dwa pola herbowej tarczy widnieją dwa równoramienne krzyże. Dodatkowo dolne pole jest pokryte siatką. 

Pieczęcie służyły do odciskania w wosku lub laku. Dlatego nie rozróżniamy na nich barw. Barwy znane są z ówczesnej literatury: zamieszczonego w Kronice Jana Długosza opisu zdobytej w bitwie pod Grunwaldem chorągwi elbląskiej oraz z ilustracji w Księdze Czynszowej z roku 1417 i w Księdze Łąkowej z roku 1421. Na XV- wiecznych ilustracjach herb naszego miasta prezentowany przez dwa równoramienne krzyże: czerwony na górnym – białym polu i biały na dolnym – czerwonym. To dolne pole jest czyste, tzn. nie ma na nim żadnej siatki, ani szrafury. Ta na herbie pojawiła się dopiero w wieku XVI w wyniku błędu, tj. przeniesienia z pieczęci sposobu zaznaczania koloru czerwonego. Pomimo sprzeciwu historyków i heraldyków, siatka na tarczy herbowej pozostała. Nadano jej nawet złotą barwę.

Barwy herbu Elbląga – biel i czerwień, to barwy herbowe miasta Lubeki. To lubeczanie dawali początki rozwojowi Elbląga oraz wspierali miasto w bojach o rozwój i autonomię wobec zakonu krzyżackiego. Niezależność ta była bardzo ograniczana, co znalazło odzwierciedlenie w herbie: dwa krzyże są symbolem zwierzchności zakonu nad miastem. O złotej sieci na dolnym polu już mówiliśmy – to wynik błędu.

Na fladze miasta, która początkowo była proporcem, później sztandarem wojsk i banderą floty były dwa pola: górne białe i dolne czerwone oraz dwa równoramienne krzyże, na białym – czerwony, a na czerwonym polu biały. Krzyże te umieszczane były początkowo centralnie, a później w pobliżu drzewca. Również zmienne były proporcje pól: na banderach elbląskich statków białe pole jest szersze. Dziś jest odwrotnie – flaga Elbląga ma dolne pole nieco szersze od górnego.

Do swojej historycznej flagi nasze miasto powróciło w roku 1993, przed jednym ze zjazdów Związku Miast Polskich. Wówczas to uzupełniono Statut Miasta o punkt brzmiący: „Flagą Miasta jest prostokątny biało-czerwony płat tkaniny z dwoma krzyżami osadzonymi jeden nad drugim bliżej drzewca. Czerwony równoramienny krzyż znajduje się na polu białym, a biały na czerwonym. Pole czerwone jest szersze.” 

Barwy flagi narodowej określają dziś współrzędne trójchromatyczne. Barwy Elbląga nie zostały w ten sposób opisane. Dlatego jakże często są to barwy identyczne. I choć różną mają genezę i różną symbolikę, jakże pięknie do siebie pasują. 

Wprawdzie flaga państwowa, czy flaga miejska mogą dziś wisieć w dowolnym miejscu i czasie, ale otaczać należy je czcią i szacunkiem. Flagę winno się zdejmować podczas deszczu, śnieżycy i silnego wiatru. Nie może być brudna, mokra i zniszczona. Jeśli pozostawiamy ją na noc, musi być oświetlona tak, by widać było jej barwy. Flagę zdejmuje się lub opuszcza do połowy podczas żałoby narodowej. Może być też na niej zawieszony wówczas kir, czyli czarna wstęga. 

Flaga nie może dotykać ziemi, również wciąganie na maszt tak musi się odbywać, by nie dotknęła podstawy masztu. Przy tej ceremonii oraz przy opuszczaniu, a także wnoszeniu flagi do pomieszczeń należy zamilknąć, stanąć na baczność, a mężczyźni winni zdjąć okrycie głowy. To podstawy wychowania patriotycznego, więc nie musi padać żadna komenda. 

Flaga wieszana w pionie powinna mieć białą barwę na zewnątrz masztu, a mocowana bez masztu – czerwony kolor po prawej stronie od strony patrzącego.

A co jeśli mamy kilka flag, np. kilku krajów, albo flagę Polski, Unii Europejskiej i flagę Elbląga? To opisuje protokół flagowy. 

Protokół mówi, że podczas uroczystości na maszcie powinna powiewać jedna flaga państwowa, jako symbol.

Gdy przyjmujemy gości, flaga gospodarzy jest po prawej stronie (patrząc z miejsca usytuowanego za flagami). Flaga narodowa jest także z tej strony, jeśli towarzyszy jej flaga Unii Europejskiej. Unia jest bowiem organizacją. Oba maszty powinny być jednakowej wysokości i obie flagi tej samej wielkości. Jednak nie ma co przesadzać z eksponowaniem flagi unijnej. Protokół mówi,  że powinno się to odbywać podczas świąt unijnych. Flaga Unii Europejskiej może wisieć jednak na dachach agend unijnych i na przejściach granicznych. 

I jeszcze jedno. Polska ma oficjalnie dwie flagi: biało-czerwoną do użytku w kraju i taką samą, ale z orłem w koronie na białym polu. Tę drugą do użytku poza granicami państwa. 

Juliusz Marek