W Zaduszki na dużym ekranie o elbląskich artystach

Roman Fus zmarł 15 lat temu, w wieku zaledwie 47 lat. Jest autorem kompozycji pomnika Polskiego Pastwa Podziemnego i wielu rzeźb i statuetek. W naszej pamięci pozostał jako niestrudzony organizator dorocznego festiwalu rzeźby w śniegu w Elblągu. 

Janusz Hankowski odszedł tak niedawno. Był nie tylko wspaniałym malarzem, ale też godnie pełnił rolę nestora środowiska artystycznego, udzielając jakże mądrych i cennych wypowiedzi. Jego charakterystyczne obrazy i gobeliny zdobią muzea, instytucje i mieszkania w całej Europie, ale szczególnie cenione są przez elblążan.

Artysta malarz Zdzisław Jakubowski zmarł w 1990 r. i jest dziś już nieco zapominany. Był nauczycielem rysunku i malarstwa późniejszego założyciela Galerii-El, Gerarda Kwiatkowskiego. Sam uprawiał głównie pejzaż, trochę w duchu impresjonizmu. Pochowany jest na cmentarzu Dębica w Elblągu.

Zbigniew Książkiewicz przyjechał do Elbląga z żoną Haliną zaraz po studiach w roku 1963. Przez cały czas związany był ze spółdzielnią „Plastyk”, będąc tam projektantem i kierownikiem nadzoru artystycznego. Uprawiał malarstwo, rysunek i grafikę. Jest autorem najbardziej znanej formy przestrzennej „Ikar”, traktowanej czasami jako artystyczne logo Elbląga. Zmarł w roku 1996.

Siedem lat temu zmarł Gerard Kwiatkowski, artysta, któremu współczesny Elbląg zawdzięcza bodajże najwięcej. To wokół niego i wokół Galerii-El 60 lat temu skupiało się środowisko elbląskich plastyków, a Biennale Form Przestrzennych rozsławiło nasze miasto w kraju i na świecie. 

 Julian Leniec mieszkał i tworzył w Elblągu 30 lat i to jego rzeźby i płaskorzeźby z lat powojennych do dziś zdobią nasze miasto. Zaraz po wojnie szukał i ratował zaginione elbląskie dzieła sztuki, gromadząc je w otwartym w 1954 r. muzeum, organizował spółdzielnię usług plastycznych „Plastyk”, tworzył rzeźby, plafony i płaskorzeźby dla poczty, muzeum, banków i szkół. W roku 1977 przeniósł się do Gdańska. Zmarł w roku 2000 i spoczywa w Elblągu.

Andrzej Szadkowski był dyrektorem Galerii-El w latach 1987-1998. Uprawiał malarstwo olejne, grafikę, rysunek, zajmował się plakatem, tworzył ilustracje do książek. Pod jego ręką Galeria EL zorganizowała kilkaset imprez; wystaw artystów krajowych i zagranicznych, koncertów, konferencji i sympozjów. Zmarł w wieku 40 lat.

Zbigniew Tomanek, pionier Elbląga i współorganizator powojennego życia artystycznego w naszym mieście sam był artystą tragicznym i dyskryminowanym. Władze złośliwie nie uznawały jego statusu artysty i utrudniały mu zakup farb i blejtramów. Tomanek malował bowiem polichromie w kościołach. Był też nauczycielem plastyki i historii sztuki, scenografem teatralnym, a krótko nawet kierownikiem Wydziału Kultury i Sztuki elbląskiego Magistratu. Zmarł w roku 2001.

Ryszard Tomczyk – człowiek instytucja. Wszechstronny artysta, pisarz i dokumentalista naszego miasta i jego środowiska artystycznego. Do Elbląga przyjechał w roku 1953 by zostać polonistą w szkole średniej. Ale wkrótce objawił swoje inne talenty: malarza i rysownika, pisarza, poety, recenzenta i choreografa. Kierował DKF-em, Galerią-El i lokalną gazetą, był radnym i wicedyrektorem szkoły. Napisał kilkadziesiąt książek i namalował setki obrazów. Zmarł dwa lata temu, 8 listopada 2020r.

Aldona Zdanowska-Hosbein urodziła 90 lat temu w Wilnie w rodzinie artystów fotografów. Po ukończeniu studiów malarskich w Gdańsku w roku 1961 zamieszkała w Elblągu, aktywnie uczestnicząc w życiu artystycznym miasta, początkowo w Galerii-El, a w latach późniejszych również w działaniach Elbląskiego Towarzystwa Kulturalnego. Uprawiała rysunek, malarstwo, grafikę i fotografię artystyczną oraz dokumentalną. Szczególnie cenne są jej fotografie obrazujące „porządkowanie” Starego Miasta, czyli rozbiórkę i mielenie cegieł zabytkowych kamienic. Po śmierci męża powróciła do Gdyni. Zmarła w 2014 roku. Została pochowana na cmentarzu Witomińskim.

W kinie wspominać będziemy również elbląskich muzyków i choreografów. Najbardziej znane postacie, to:

Janusz Jędrzejewski – nauczyciel w Zespole Państwowych Szkół Muzycznych, dyrygent i kompozytor, felietonista lokalnych gazet. Pisał muzykę dla swoich uczniów, ale również na chór i orkiestrę. Skomponował hymn „Tu Est Petrus”, wykonany przez połączone chóry podczas spotkania z papieżem Janem Pawłem II na elbląskim lotnisku, „Kantatę na rok 2000” oraz wiele innych. Zmarł w wieku 55 lat w roku 2009. 

Józef Karpiński – założyciel i przez 25 lat dyrektor Państwowej Podstawowej Szkoły Muzycznej w Elblągu. Dyrygent, kompozytor, ale przede wszystkim animator życia kulturalnego miasta. W latach 60-tych tworzył słynne opery dziecięce i organizował koncerty muzyki poważnej z udziałem elbląskich chórów i orkiestr. Zmarł w wieku 57 lat w roku 1977. Jego imieniem nazwana jest sala koncertowa Szkoły Muzycznej oraz jeden z elbląskich tramwajów.

Czesław Kujawski przez ćwierć wieku związany był z Elblągiem i zespołem pieśni i tańca „Ziemia Elbląska”. Zespół, który przez lata promował Elbląg w kraju i za granicą powstał w roku 1978.  Czesław Kujawski był jego kierownikiem artystycznym i choreografem. Był też organizatorem warsztatów i festiwali dla polonijnych zespołów artystycznych. Zmarł 20 lat temu w wieku 59 lat.

Zofia Trzosalska (1922-2009) - choreografka, nauczycielka tańca i rytmiki pracowała w Szkole Muzycznej, w Elbląskim Domu Kultury i w klubie „Kosmos”. W roku 1960 przygotowała z dziećmi przedstawienie baletowe, które dało początek cyklowi oper dziecięcych do scenariusza i muzyki opracowanej przez Józefa Karpińskiego. Były to „Baśń Zimowa”, „Czarodziejska piosenka”, „Ania w królestwie Neptuna” i „We wrzosowym królestwie”. Opery te były transmitowane przez radio i rozsławiły Elbląg na cały kraj.

Ludzie teatru:

Jacek Gruca – pierwszy dyrektor naczelny i artystyczny Teatru Dramatycznego w Elblągu, jego organizator, aktor i reżyser. Stworzył żywy i wrażliwy na problemy swoich czasów teatr, nie bojący się dyskutować o współczesności. W ciągu 6 lat wyreżyserował w nim 11 spektakli. Zmarł w roku 2011 w wieku 70 lat.

Janina Czarnocka-Rayska – już w 1945 r. przyjechała do Elbląga i zaangażowała się w organizację życia kulturalnego, a w szczególności teatru. Zakładała pierwszy, jeszcze amatorski teatr, dla którego pisała sztuki i w nim grała. Później, przez dziesięć lat występowała na scenie teatru im. S. Jaracza. Niemal do końca życia pracowała w licznych instytucjach i stowarzyszeniach kulturalnych Elbląga. Zmarła w 1991 r.

Aleksander Sewruk – jego imię nosi dziś nasz elbląski teatr. W latach 1957-69 był dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru im. S. Jaracza. Był to najlepszy dla Elbląga czas w historii olsztyńsko-elbląskiej sceny. Sewruk był aktorem teatralnym i filmowym oraz reżyserem. Nazywany był „ojcem aktorów”. Zmarł w roku 1974 w Warszawie w wieku 62 lat.

Nasze wspomnienia ludzi sztuki byłyby niepełne, gdybyśmy zapomnieli o dokumentalistach i artystach filmu i fotografii: 

Stefan Mula (1924-2007) z zawodu był technikiem dentystycznym, a z zamiłowania filmowcem. Pasji filmowania i fotografowania poświęcił się do ostatnich dni życia. Jest autorem ponad 40 krótkometrażowych filmów dokumentalnych i oświatowych, wielu wystaw i zdobywcą licznych nagród filmowych. W latach 1956-78 organizował w Elblągu Festiwal Filmu Amatorskiego Służby Zdrowia. Jego imieniem nazwana została sala studyjna kina „Światowid”.

Czesław Misiuk – fotograf i judoka, dokumentalista miasta, Galerii-El i Zakładów Mechanicznych Zamech, artysta fotografik, prezes Elbląskiego Towarzystwa Fotograficznego. Aktywny również w sporcie. Był trenerem i sędzią międzynarodowym w judo. Zmarł w roku 2001, miał 64 lata.

Więcej o nieżyjących już elbląskich artystach dowiedzą się osoby, które przyjdą w środę, 2 listopada o g. 18:00 do kina Światowid na seans z cyklu „Elbląg na dużym ekranie”. Wyświetlone zostaną archiwalne kroniki i filmy dokumentalne z naszego miasta. 

Organizatorami cyklu „Elbląg na dużym ekranie” jest Centrum Spotkań Europejskich Światowid i telewizja TRUSO.TV, partnerami Elbląskie Towarzystwo Kulturalne i stowarzyszenie Polskie Telewizje Lokalne i Regionalne w Elblągu. Wstęp wolny.