Rzecznik Praw Obywatelskich: zatrzymanie prawa jazdy niezgodne z konstytucją

Uczyni to ten przepis zgodny ze standardami konstytucyjnymi – zwłaszcza z prawem do sądu (art. 45 Konstytucji). A jego elementem jest prawo do sprawiedliwej procedury zgodnie z  zasadą demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji), w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji (dopuszczalność  ograniczenia korzystania z konstytucyjnych wolności i praw).

RPO podkreśla, że zapewnienie bezpieczeństwa w ruchu drogowym jest pożądane i powszechnie akceptowane. Osiągnięcie takiego celu musi jednak zgodne z prawem konstytucyjnym, z poszanowaniem praw i wolności obywatelskich.

Dziś starosta wydaje decyzję administracyjną o zatrzymaniu prawa jazdy po wpłynięciu informacji od policji o przekroczeniu dopuszczalnej prędkości. Decyzję wydaje na trzy miesiące, z nadaniem jej rygoru natychmiastowej wykonalności.

Rozpatrując skargi obywateli w takich sprawach, sądy administracyjne prezentowały rozbieżne stanowiska.

Według jednego starosta opiera decyzję wyłącznie na  informacji od policji, która ma charakter dokumentu urzędowego. Według tego stanowiska, starosta nie jest uprawniony do weryfikowania przypisanego kierowcy wykroczenia pod względem merytorycznym. Nie może np. powoływać ani z urzędu, ani na wniosek, dowodów weryfikujących informacje policji. Do odebrania prawa jazdy nie jest zaś konieczne prawomocne skazanie sprawcy -  wystarczy ujawnienie wykroczenia, bowiem jest to środek administracyjny, a nie karny. 

Inne stanowisko głosiło, że gdy kierowca zaprzecza przekroczeniu prędkości i odmawia przyjęcia mandatu, decyzja starosty nie może opierać się wyłącznie na notatce policji. A jeśli kierowca uprawdopodobni wątpliwości wobec poprawności pomiaru - wskazując np. na wadliwość legalizacji urządzenia pomiarowego - to musi być możliwość weryfikacji informacji policji. A starosta powinien zawiesić swe postępowanie co do zatrzymania prawa jazdy do rozstrzygnięcia sprawy przez o sąd w sprawie wykroczeniowej.

Wobec rozbieżności sądów administracyjnych, RPO wystąpił z pytaniem prawnym do NSA. RPO pytał, czy podstawą decyzji starosty może być wyłącznie informacja policji. Drugim zagadnieniem było, czy prawomocne rozstrzygnięcie w sprawie odpowiedzialności wykroczeniowej za takie przekroczenie prędkości stanowi tzw. zagadnienie wstępne (wtedy byłby wymóg zawieszenia postępowania co do zatrzymania prawa jazdy przez starostę do prawomocnego wyroku sądu).

Rzecznik podkreślał, że kierujący pojazdem może kwestionować nie tylko fakt prawidłowości pomiaru prędkości, ale także swoje sprawstwo. Dotyczy to w szczególności sytuacji, w których ujawnienie przekroczenia prędkości dokonano za pomocą fotoradaru.

- Wszystkie wątpliwości powinny zostać rozstrzygnięte w każdej konkretnej sprawie przez posiadający stosowne doświadczenie i właściwe instrumentarium proceduralne sąd karny - argumentował Rzecznik. A zawieszanie postępowań przed starostą ze względu na toczące się postepowanie wykroczeniowe jest najkorzystniejsze z punktu widzenia interesu obywatela.

Automatyczne nadanie decyzji starosty rygoru natychmiastowej wykonalności  - prowadzi zaś do sytuacji, w której rozpoznanie odwołania w wielu wypadkach będzie  następować po upływie trzymiesięcznego okresu, na jaki zatrzymano prawo jazdy.

Budzi to obawę RPO, że ewentualne wydanie wyroku uniewinniającego w postępowaniu karnym i wznowienie postępowania w sprawie zatrzymania prawa jazdy będzie jedynie iluzorycznym instrumentem naprawczym dla obywatela, który poniósł szkodę z powodu niemożności kierowania pojazdem w okresie zatrzymania prawa jazdy. Oznaczałoby to uruchomienie postępowań odszkodowawczych od Skarbu Państwa.

Opowiadając na pytanie prawne Rzecznika, NSA w uchwale z 1 lipca 2019 r. (sygn. I OPS 3/18) uznał, że podstawą decyzji o zatrzymaniu prawa jazdy może być wyłącznie informacja o ujawnieniu na kierowaniu pojazdem z prędkością przekraczającą dopuszczalną,. A prawomocne rozstrzygnięcie w przedmiocie odpowiedzialności wykroczeniowej nie stanowi „zagadnienia wstępnego”.

W ocenie RPO prowadzi to do niezgodności ocenianych przepisów z art. 2 Konstytucji w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji i w związku z jej art. 31 ust. 3.

Dlatego Adam Bodnar wystąpił do przewodniczącego senackiej Komisji Ustawodawczej Krzysztofa Kwiatkowskiego o zainicjowanie odpowiednich zmian legislacyjnych.

Źródło: RPO