Duże zmiany w polskiej ortografii. Jeszcze dziś błędy, jutro już nie

Rada Języka Polskiego przy Polskiej Akademii Nauk 10 maja 2024 r wydała komunikat z informacją o uchwalonych zmianach zasad ortograficznych. Ustaliła też termin wejścia ich w życie na 1 stycznia 2026 r.

Zmiany te – przekonuje Rada Języka Polskiego – przyniosą korzyść „w postaci uproszczenia i ujednolicenia zapisu poszczególnych grup wyrazów i połączeń, eliminacji wyjątków, a także likwidacji przepisów, których zastosowanie jest z różnych powodów problematyczne”.

Większość ogłoszonych zmian „była postulowana już wiele lat temu, jednak z najrozmaitszych powodów nie udało się wcześniej nadać im mocy obowiązującej” - czytamy.

Co zatem zmieni się od 1 stycznia? I które z zasad uważanych za błąd do 31 grudnia 2025 r., staną się poprawne za niespełna trzy tygodnie? 

• Od 1 stycznia – jak podaje Infor.pl – nazwy mieszkańców miast, dzielnic, osiedli i wsi będziemy pisali wielką literą, np. Krakowianin, Zgierzanin, Ochocianka, Nowohucianin, Chochołowianin.

Teraz zapisujemy je małą literą. 

• Dopuszczalny będzie zapis małą lub wielką literą nieoficjalnych nazw etnicznych, m.in. kitajec lub Kitajec, jugol lub Jugol, angol lub Angol, żabojad lub Żabojad, szkop lub Szkop, makaroniarz lub Makaroniarz.

 • Pisownia wielką literą nie tylko nazw firm, marek i modeli wyrobów przemysłowych, ale także pojedynczych egzemplarzy tych wyrobów: samochód marki Opel i drogą jechał Opel.

• Poprawna będzie rozdzielna pisownia cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami, np. czy by, jak by.

• Pisownia łączna nie- z imiesłowami odmiennymi, bez względu na interpretację znaczeniową: czasownikową lub przymiotnikową.

• Pisownia małą literą przymiotników tworzonych od nazw osobowych, np. dramat szekspirowski, epoka zygmuntowska, koncert chopinowski, dialogi platońskie.

• Przymiotniki tworzone od imion (rzadziej od nazwisk) zakończone na -owy, -in(-yn), -ów będą mogły być zapisywane małą lub wielką literą, np. jackowe dzieci lub Jackowe dzieci, poezja miłoszowa lub poezja Miłoszowa, zosina lalka lub Zosina lalka.

• Łączna pisownia członu pół- w wyrażeniach:

półzabawa, półnauka;
półżartem, półserio;
półspał, półczuwał.

• Pisownia z łącznikiem w połączeniu typu: pół-Polka, pół-Francuzka (odniesionym do osoby będącej w połowie Polką, w połowie Francuzką).

• Pisownia w trzech wersjach wyrazów równorzędnych, występujących zwykle razem:

z łącznikiem, np. tuż-tuż; trzask-prask; bij-zabij;

z przecinkiem, np. tuż, tuż; trzask, prask; bij, zabij;

rozdzielnie, np. tuż tuż; trzask prask; bij zabij.

• Użycia wielkich liter w nazwach własnych: 

- w nazwach komet wszystkie człony piszemy wielką literą, np. Kometa Halleya, Kometa Enckego;

- w nazwach obiektów przestrzeni publicznej wprowadzenie pisowni wielką literą stojącego na początku wyrazu aleja, brama, bulwar, osiedle, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, most, molo, pomnik, cmentarz, 

- ale utrzymanie pisowni małą literą wyrazu ulic, np.

ulica Piłsudskiego, Aleja Róż, Brama Warszawska, Park Kościuszki, Kościół Mariacki, Pałac Staszica, Zamek Książ, Most Poniatowskiego, Pomnik Ofiar Getta, Cmentarz Rakowicki;

- wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników) w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych, np. Karczma Słupska, Kawiarnia Literacka, Księgarnia Naukowa, Kino Świt, Apteka pod Orłem, Bar Flisak, Hotel pod Różą, Restauracja pod Żaglami;

- wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników oraz wyrazów typu imienia) w nazwach orderów, medali, odznaczeń, nagród i tytułów honorowych, np. Nagroda Nobla, Nagroda Artystyczna Miasta Lublin, Nagroda Literacka Gdynia, Nagroda Rektora za Wybitne Osiągnięcia Naukowe, Nagroda Newsweeka im. Teresy Torańskiej.

• Pisowni prefiksów:

- w języku polskim przedrostki – rodzime i obce – pisze się łącznie z wyrazami zapisywanymi małą literą. Jeśli wyraz zaczyna się od wielkiej litery, po przedrostku stawia się łącznik, np. super-Europejczyk;

- dopuszczenie rozdzielnej pisowni z wyrazami zapisywanymi małą literą cząstek takich jak super-, ekstra-, eko-, wege- mini-, maksi, midi-, mega-, makro-, które mogą występować również jako samodzielne wyrazy, np.

miniwieża lub mini wieża, bo jest możliwe: wieża (w rozmiarze) mini;

superpomysł lub super pomysł, bo jest możliwe: pomysł super;

ekstrazarobki lub ekstra zarobki, bo jest możliwe: zarobki ekstra;

ekożywność lub eko żywność, bo jest możliwe: żywność eko.

• Wprowadzenie jednolitej łącznej pisowni cząstek niby-, quasi- z wyrazami zapisywanymi małą literą, np.

nibyartysta, nibygotyk, nibyludowy,
nibybłona, nibyjagoda, nibykłos, 
quasiopiekun, quasinauka, quasipostępowy,

- przy zachowaniu pisowni z łącznikiem przed wyrazami zapisywanymi wielką literą, np. niby-Polak, quasi-Anglia.

• Wprowadzenie łącznej pisowni nie- z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi bez względu na stopień (wyższy, najwyższy), np.

nieadekwatny, nieautorski, niebanalny, nieczęsty, nieżyciowy;
niemiły, niemilszy, nienajmilszy;
nieadekwatnie, niebanalnie, nieczęsto, nieżyciowo;
nielepiej, nieprędzej, nienajlepiej, nienajstaranniej.